Darbelerle dolu Cumhuriyet tarihinde bir kara gün daha, il-i devriye…
Demokrasinin ağır darbe aldığı 27 Mayıs 1960 darbesiyle Türkiye’nin uluslararası prestiji de ciddi şekilde zedelendi.
İlk etapta 38 kişiden oluşan ve başkanlığını Orgeneral Cemal Gürsel’in yaptığı MBK’nın üye sayısı daha sonra Korgeneral Cemal Madanoğlu’nun girişimiyle ordunun iktidarda kalmasını savunan 14 üyeyle 23’e düştü.
Üst düzey yöneticiler tutuklandı
Siyasi faaliyetlerin askıya alındığı darbede Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ve bazı üst düzey kamu görevlileri gözaltına alındı.
Tüm tutuklular Yassıada’da hapsedildi.
Demokrasiye darbenin üzerinden 63 yıl geçti
28 Mayıs’ta Cemal Gürsel başkanlığında Milli Birlik Hükümeti kuruldu.
Eski Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idam edilmesiyle sonuçlanan ve millet vicdanında derin yaralar bırakan 27 Mayıs 1960 darbesinin üzerinden 63 yıl geçti.
Davalar Yassıada Spor Salonu’nda görüldü.
Menderes ve hükümet üyelerinin yargılandığı davalar Yassıada Spor Salonu’nda görüldü.
kaydeden Celal Bayar “1 numara”Sanık olduğu davada, yanındaki sandalyeye dönemin Başbakanı Menderes oturdu.
Yaşananlar radyoda yayınlandı
Türk halkı, “Demokrasi getireceğini iddia ederek demokrasiyi yargılayanlar”davalar “Yassıada Zamanı”radyodaki programı takip etti.
İlk bebek ve köpek vakaları görüldü
Yassıada’daki mahkemelerde ilk davalar “Bebek”Ve “köpek” Davalar açıldı. Dönemin başbakanı Menderes’in opera sanatçısı Aynur Aydan’dan olan çocuğunu kasten öldürttüğü iddiası, Aydan’ın Menderes’i savunmasıyla çürütüldü.
Köpek davasında Celal Bayar, bilirkişi tarafından bin lira olarak belirlenen ikramlık köpeği hayvanat bahçesine 20 bin liraya satmakla suçlandı.
“En büyük cezayı çektim”
Bayar o gün mahkemedeydi. “Böylesine küçük bir mesele için yüksek mahkeme huzuruna çıktığım için en ağır cezayı çektim.”Olayla ilgili duygularını sözleriyle açıkladı.
Sanıklara söz hakkı verilmedi
Bu süreçte başta Menderes olmak üzere sanıklardan hiçbirine savunma hakkı verilmedi.
Davalarda, Yargıç Salim Başol’un “Söyle bana, burada cevap ver.”kelimelerin üzerine” Teklif edeyim efendim”İddialara yanıt vermeye çalışan Menderes’in sözleri ‘Kısa kes’ sözleriyle hep yarım kaldı.
“Bu bakımdan konuşma gücüm gerçekten zayıfladı”
Beş ay sonra ilk kez hakim karşısına çıkan Menderes, içinde bulunduğu ruh halini şu sözlerle anlattı:
“Dört beş aydır tam bir izolasyon halindeyim ve tek kişilik bir odada, 24 saat, saat başı değişen nöbetçi bir memurun gözetiminde yaşıyorum. herhangi biriyle konuşma fırsatım oldu.Böylece konuşma engelim gerçekten zayıfladı.”
“288 tanesi için talep edildi”
Yassıada’da 14 Ekim 1960’ta başlayan davalar 15 Eylül 1961’de sonuçlandı. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, “Anayasayı ihlal”dava ile birleştirilmiştir.
tutuklular “ihanet, tüzük değişikliği, Kırşehir’i ilçe yapmak, CHP’nin mallarına el koymak” suçlu bulundu. Yassıada duruşmalarında 6-7 Eylül olaylarından da DP sorumlu tutuldu.
592 sanıktan 288’i için idam istendi. Kararı açıklayan Yargıtay, 15 sanığa idam cezası verdi.
Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlüli ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idam cezaları oybirliğiyle kabul edildi.
Celal Bayar hakkında verilen karar, yaş haddi nedeniyle müebbet hapis cezasına çevrildi. Eski TBMM Başkanı Refik Koraltan, eski TBMM Başkanvekilleri Agah Erozsan, İbrahim Kirazoğlu, eski Soruşturma Komisyonu Başkanı Ahmet Hamdi Sancar, eski Soruşturma Komisyonu üyeleri Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman ve eski milletvekilleri Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun’un idam cezaları oy çokluğuyla alındı.
Bazı isimler affedildi
Aralarında eski bakan, eski milletvekilleri, Soruşturma Komisyonu üyeleri, İstanbul Valisi ve İstanbul Belediye Başkanı’nın da bulunduğu 31 sanık müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Sanıklardan 92’si 20 yıldan 6 yıla kadar ağır hapis, 94 kişi ise 5 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Sanıklardan bazıları kısa süreli hapis cezalarına çarptırılırken, diğerleri beraat etti.
Birçok yabancı ülke lideri, Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi’ni defalarca idamları durdurmaya davet etti.
Bunun üzerine Kurul, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zengin dışındakilerin idam cezalarını affetti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle müebbet hapse çevrildi.
Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 sabaha karşı, Menderes ise 17 Eylül 1961 günü saat 13.21’de sağlık muayenesini yapan sağlık kurulundan sağlam rapor aldıktan sonra İmralı Adası’nda idam edildi.
2012 yılında Araştırma Komitesi kuruldu
Onunla birlikte idam edilen Adnan Menderes ve arkadaşları, 11 Nisan 1990’da TBMM’de çıkarılan bir kanunla rehabilite edildi.
Aynı kanuna göre Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu’nun naaşları 17 Eylül 1990’da İmralı’dan alınarak İstanbul’da Vatan Caddesi’nde yapılan türbeye devlet töreniyle taşındı.
Darbenin üzerinden 52 yıl sonra, 11 Nisan 2012’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Darbe ve Muhtıraları İnceleme Komisyonu kuruldu. 27 Mayıs 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtırası Alt Komisyonu da komisyonda çalışmalarını tamamladı.
Bu arada TBMM Hukuk Hizmetleri Başkanlığı, eski Başbakan Adnan Menderes’in idam cezasının iptalinin mümkün olmadığı, ancak davanın yeniden görülmesinin yerinde olacağı yönünde 2 Ocak 2013’te Dilekçe Kurulu’na görüş bildirdi. .
Görüş yazısında, Yargıtay kararları ile ölüm cezasını oybirliğiyle onaylayan Milli Birlik Komisyonu kararlarının Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından iptal edilebileceği belirtildi.
Yazıda, Adalet Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi Başkanlığı ve Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ile yapılan yazışmalar sonucunda elde edilecek belgeler ve belgelerin detaylı incelenmesi sonucunda elde edileceği kaydedildi. belgede yer alan belgeler, 5271 sayılı Kanunda sayılan sebeplerin varlığı halinde yargılamanın yenilenmesi uygun olacaktır.
Yassıada duruşmalarında Adnan Menderes’in avukatlığını yapan ve daha önce Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne dilekçe veren Avukat Burhan Apaydın, TBMM Hukuk İşleri Başkanlığı’nın “Yeniden yargılama”Görüşü üzerine yeni bir başvuruda bulunarak “Yassıada kararlarının dikkate alınmamasını” talep etti.
“Darbenin 60. yıl dönümünde Demokrasi ve Özgürlük Adası adıyla açıldı”
AK Parti ve MHP’li milletvekillerinin imzasıyla hazırlanan 491 Sayılı Teşkilat Esasları Kanunu ve Bazı Kararların Kaldırılması ve Bazı Kararlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 23 Haziran 2020 tarihinde kabul edilerek hayata geçirilmiştir.
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yasa ile Yassıada davalarının hukuki dayanağı kaldırıldı.
Yassıada ise darbenin 60. yılında Demokrasi ve Özgürlükler Adası adıyla açıldı.
